Γινόμαστε καλύτεροι;

Είναι πολύ εύκολο να λέμε πως ο κόσμος πάει κατά διαόλου. Εγώ όμως θα διαφωνήσω. Παρά τη μελαγχολική διάθεση της εποχής, αν το δούμε ιστορικά, η ανθρωπότητα έχει κάνει τεράστιες προόδους. Οι πόλεμοι φθίνουν, όπως και η βία, ο ρατσισμός, και ο σοβινισμός. Αυτό βλέπουμε τις τελευταίες δεκαετίες. Για να το πούμε απλά, οι άνθρωποι γίνονται καλύτεροι.

Αυτό είναι και το θέμα που διαπραγματεύεται ένα νέο (πολύ καλό) βιβλίο του καθηγητή ψυχολογίας του Harvard, Steven Pinker, με τίτλο «The Better Angels of Our Nature». Όπως γράφει, «σήμερα ζούμε στην πιο ειρηνική εποχή που έζησε ποτέ ο άνθρωπος», χαρακτηρίζοντας την  κατάσταση μας ως την «πιο σημαντική εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας». Παραδέχεται όμως, ότι όλα όσα λέει μπορεί να ακούγονται υπερβολικά για έναν αιώνα που ξεκίνησε με την 9/11, το Ιράκ, και το Νταρφούρ.

Όμως, ακόμη και στον 20^ο αιώνα, που σημαδεύτηκε από παγκόσμιους πολέμους και γενοκτονίες, μόνο το 3% των ανθρώπων χάθηκαν από ανθρωπογενείς αιτίες. Αντιθέτως, η μελέτη των σκελετών Ινδιάνων της Β. Αμερικής, που ζούσαν ως τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί, αποκάλυψε πως το 13%  πέθαναν από κάποιο τραύμα. Στη Γερμανία του 17^ου αιώνα, ο τριακονταετής πόλεμος στοίχισε τη ζωή στο 1/3 του πληθυσμού της!

Οι πόλεμοι γίνονται πρώτη είδηση. Σήμερα όμως έχουμε λιγότερες συγκρούσεις, και αυτές που έχουμε δεν σκοτώνουν πολλούς ανθρώπους. Αυτό υποστηρίζει και ο Joshua Goldstein στο βιβλίο του «Winning the War on War: The Decline of Armed Conflict Worldwide», στο οποίο αναφέρει πως αποτελεί μύθο το να πιστεύουμε ότι οι άμαχοι κινδυνεύουν περισσότερο στους σύγχρονους πολέμους.
Αν δούμε και τους δείκτες δολοφονιών, τότε συνειδητοποιούμε ότι είναι πολύ χαμηλότεροι από τους προηγούμενους αιώνες. Από τον 14^ο αιώνα μέχρι σήμερα, οι δολοφονίες στη Βρετανία μειώθηκαν κατά 90%.

Κάποτε υπήρχαν άπειρες μορφές βίας στη καθημερινή ζωή των ανθρώπων, ακόμη και σε παιχνίδια μεταξύ τους. Η βία ενυπήρχε ακόμη και στα παιδικά παραμύθια, και τραγούδια. Μια πρόσφατη ακαδημαϊκή μελέτη αποκαλύπτει ότι τα σημερινά παιδικά τηλεοπτικά προγράμματα έχουν 4.8 σκηνές βίας ανά ώρα, ενώ τα παραδοσιακά παιδικά τραγούδια έχουν 52.2!

Αυτού του είδους η μείωση στους ρυθμούς βίας ισχύει και σε άλλες κουλτούρες, πλην της δυτικής. Υπάρχει μια γενική αλήθεια: Όλος ο σημερινός κόσμος συμφωνεί πως η βιαιοπραγία και οι θηριωδίες εναντίον αμάχων είναι απαράδεκτες. Μπορεί οι κυβερνήσεις να συνεχίζουν να το κάνουν, αλλά μετά προσλαμβάνουν λομπίστες και επικοινωνιολόγους για να δικαιολογηθούν.

Αντίθετα, μέχρι σχετικά πρόσφατα, η γενοκτονία αποτελούσε μέρος του πολέμου. Στην Βίβλο υπάρχουν συνεχείς αναφορές του Θεού να σχεδιάζει γενοκτονίες, ενώ οι πρόγονοί μας δεν θεώρησαν κακό το να εξαφανίσουν τους ιθαγενείς της Βόρειας και Νότιας Αμερικής. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Theodore Roosevelt, που κέρδισε και το βραβείο Νόμπελ ειρήνης, είχε πει: «δεν πιστεύω πως ο μόνος καλός Ινδιάνος είναι ο νεκρός Ινδιάνος, αλλά οι 9 στους 10 είναι, και δεν θα ήθελα να ψάξω πολύ για τον δέκατο…».

Τις τελευταίες δεκαετίες έχει αυξηθεί κατά πολύ η ηθική πρόοδος. Όπως μας θυμίζει ο Pinker, σε διάφορα ζητήματα όπως είναι τα πολιτικά δικαιώματα, ο ρόλος της γυναίκας, η ισότητα των ομοφυλόφιλων, η κακοποίηση των παιδιών, η συμπεριφορά απέναντι στα ζώα, κλπ,  «οι συντηρητικοί έχουν ακολουθήσει κατά πόδας τους προοδευτικούς, με το αποτέλεσμα να είναι ότι σήμερα, οι συντηρητικοί είναι πιο προοδευτικοί, από ότι ήταν οι  προοδευτικοί του παρελθόντος…».

Οι αιτίες για αυτή τη πρόοδο είναι σύνθετες, αλλά έχουν να κάνουν κυρίως με την εξάπλωση της παιδείας, την πτώση του σοβινισμού, και την διάθεση πολλών ανθρώπων πλέον, να βάζουν τον εαυτό τους στη θέση των άλλων.

Σίγουρα ο κόσμος συνεχίζει να είναι σκληρός και βίαιος. Υπάρχει όμως πρόοδος, και αξίζει να το θυμόμαστε.

Του Nicholas D. Kristof

New York Times